Bu yazıda, Pardus deneyimi eskilere dayanmayan kullanıcıların kısa sürede sisteme hâkim birer kullanıcı olabilmelerini sağlayacak bazı noktalara, biraz da Windows'taki durumla kıyaslamalı olarak değineceğiz. Yazımızı okuduktan sonra Pardus'a daha hakim bir biçimde kullanabileceğinizi umuyoruz.
Açılış Menüsü Temizliği
Bilgisayarı açtığınızda kaç tane Pardus seçeneği karşınıza geliyor?
Eğer Pardus'u yeni kurduysanız açılış ekranında yalnızca bir tane Pardus seçeneği ile karşılaşırsınız. Ancak ileride yapacağınız bazı güncellemelerden sonra açılış ekranındaki yeni Pardus seçeneklerinin ilave olduğuna şahit olmanız muhtemeldir. Bu durum Linux çekirdeğinin güncellenmesinden kaynaklanmaktadır. Çekirdeğin güncellenmesinden sonra açılış ekranına yeni bir Pardus seçeneği eklenir ve yanında yeni Linux çekirdeğinin sürüm numarası yazar.
Çekirdek güncellemesi ile birlikte yeni Pardus seçeneği açılış ekranına eklenir ve eski Pardus seçeneklerin önlem olarak silinmemektedir (hani olur da yeni çekirdekle sistemi açtığınızda bir sorun yaşarsanız eskisini kullanarak sistemi açabilmesiniz diye). Eğer yeni Pardus seçeneği (listede en üstteki seçenek) ile sisteminizi açtığınızda herhangi bir sorunla karşılaşmıyorsanız Açılış Yöneticisi programını kullanarak eski seçenekleri açılış ekranından kaldırabilirsiniz.
Pardus 2009 ile birlikte kurulu gelen bu uygulamaya Sistem Ayarları > Açılış Yöneticisi yolu üzerinden ulaşabilirsiniz.
Pardus Açılış Yöneticisi uygulaması yazılmadan önce, kullanıcıların bin bir zahmetle gerçekleştirebildiği aşağıdaki işlemler, Açılış Yöneticisi aracıyla birkaç tıkla yapılabilmektedir.
- Açılış Yöneticisi'ni kullanarak listedeki eski Pardus seçeneklerini açılış ekranından kaldırabilirsiniz.
- Bilgisayarınızda birden fazla sayıda işletim sistemi kullanıyorsanız, açılışta hangisinin öntanımlı olarak açılacağını belirleyebilirsiniz.
- Açılıştaki bekleme süresini değiştirebilirsiniz.
Gizli Dosyaların Görüntülenmesi
Pardus'ta gizli dosyaları görünür hale getirmek için Dolphin ya da Konqueror dosya yöneticisinde Görünüm menüsünde yer alan Gizli Dosyaları Göster seçeneğini işaretlememiz yeterlidir.
Pardus'ta gizli dosyaların isimlerinin başında nokta (.) bulunmaktadır. Bu mantıkla, gizli olmayan bir dosyanın adının başına nokta koyarak gizli hale getirebilirsiniz.
Cevap Vermeyen Programı Sonlandırmak
Pardus'ta cevap vermeyen bir programı sonlandırmak için Ctrl+Esc tuşları yardımıyla açılan KDE Sistem İzleyici programını kullanılabiliriz. Bununla birlikte Pardus'ta bir uygulamayı sonlandırmak için daha pratik bir yol vardır: Kuru kafa yöntemi! Adı biraz korkunç olmasına rağmen etkili bir yöntemdir. Ctrl+Alt+Esc tuşlarına bastığımızda fare imleci bir kuru kafa şekline dönüşür. Bir uygulamaya ya da pencereye kuru kafa ile tıkladığınızda o uygulama anında sonlandırılacaktır.
Disk Birleştirme
Windows'ta dosya silme, kopyalayıp yapıştırma gibi işlemler zamanla dosyaların açılma hızlarını düşürüp sistemin hantallaşıp yavaşlamasına neden olur. Bu yüzden bazı Windows kullanıcıları, bilgisayarını eski hızına kavuşturabilmek ümidiyle disk birleştirme programlarından faydalanırlar. Buna karşın Pardus'un kullandığı dosya sistemi disk birleştirme işlemine ihtiyaç duymamaktadır. Konuyla ilgili olarak açıklamayı (1) okumanızı tavsiye ederek devam edelim.
Donanım Hakkında Bilgi Almak
Pardus'ta çeşitli donanımlarınızın marka-modelleri ve teknik özellikleri hakkında bilgiler almak için ek bir uygulama kurmanıza gerek yoktur. Pardus ile kurulu gelen
KDE Bilgi Merkezi uygulaması aracılığıyla donanımlarınız hakkında detaylı bilgiler alabilirsiniz. Pardus > Programlar > Sistem > KDE Bilgi Merkezi yolunu izleyerek uygulamayı çalıştırabilirsiniz.
Bazı donanımlarınız Pardus tarafından otomatik olarak tanınmamış olsa da, KDE Bilgi Merkezi uygulaması aracılığıyla bu donanımların marka-modelini öğrenebilirsiniz. Bu sayede donanımların ihtiyaç duyabileceği sürücü paketlerini doğru tespit edebilirsiniz.
PCI satırına tıklayarak ekran kartı, tümleşik ses kartı gibi doğrudan anakarta bağlı donanımlar hakkında bilgiler alabilirsiniz.
USB Aygıtları satırına tıklayarak bilgisayarınıza takılı harici kamera, bluetooth cihazı, yazıcı, tarayıcı gibi cihazlar hakkında bilgiler edinebilirsiniz. Yazıcı, tarayıcı gibi cihazlar hakkında bilgi alabilmek için cihazın açık konumda olmasını gerektiğini unutmayınız.
Bellek satırına tıklayarak bellek (RAM) kullanımı hakkında bilgiler alabilirsiniz. Bu arada Linux'un bellek kullanımı konusundaki yaklaşımından bahsedelim. Linux programlarınızın daha hızlı başlayabilmesi için RAM'in kullanmadığı kısmını "cache" yöntemi ile doldurur. Bu yüzden belleğinizin tamamı dolu gözükse bile aslında bu durum tam olarak daha fazla donanıma ihtiyacınız olduğu anlamına gelmez.
Varsayılan Uygulamaların Değiştirilmesi
Bir video dosyasına çift tıkladığınızda SMPlayer yerine Gnome Player ile açılmasını isteyebilirsiniz, ya da bir kelime işlem dosyasına çift tıkladığınızda OpenOffice.org Writer yerine AbiWord ile açılmasını isteyebilirsiniz. Pardus'ta, bir dosya türünün varsayılan olarak hangi programla çalışacağını; dosyaya sağ tıklayıp “Birlikte Aç > Diğer > Bu dosya türüyle uygulamayı ilişkilendir” yolunu izleyerek ayarlayabilirsiniz.
Örnek olarak .mp3 uzantısına sahip herhangi bir ses dosyasına çift tıklandığında SMPlayer yerine Juk ile açılmasını sağlayalım. Bunun için .mp3 uzantılı herhangi bir ses dosyasına sağ tıklarız, Birlikte Aç > Diğer yolunu izleriz.
Eğer burada "Diğer" tuşuna basmak yerine doğrudan doğruya
Juk seçeneğine tıklarsanız, o dosya yalnızca bir kereye mahsus olarak Juk ile açılacaktır yani dosya türü Juk ile ilişkilendirilmeyecektir.
"Diğer" tuşuna bastıktan sonra alttaki pencerede Juk seçeneğini bulup işaretleriz. Aynı türden tüm dosyaları Juk ile ilişkilendirmek için, “Bu dosya türüyle uygulamayı ilişkilendir“ seçeneğinin yanındaki kutucuğu işaretleyip Tamam tuşuna basarız. Artık herhangi bir MP3 dosyasına çift tıkladığımızda doğrudan Juk ile açılacaktır. MP3 dışında OGG, WAV gibi uzantılara sahip ses dosyalarınız var ise o dosya türüne sahip dosyaları da aynı şekilde Juk ile veya başka bir uygulama ile ilişkilendirebilirsiniz.
Ayrıca, "Sistem Ayarları > Gelişmiş > Dosya İlişkileri" yolunu izleyerek çok daha detaylı ayarlamalar yapabilirsiniz.
Yetkili Kullanıcı (Root) Hakları Elde Etmek
Windows'taki yetkili kullanıcı Administrator'un Linux'taki karşılığı, Root kullanıcısıdır. Windows'ta normal kullanıcıların yapabildiği pek çok işlem Linux'ta root parolası girme şartına bağlanmıştır. Linux'ta root yetkisine sahip olmadan çeşitli sistem dosyalarını değiştiremezsiniz, silemezsiniz. Buna karşın, Windows'ta normal bir kullanıcı olarak hiç bir engelle karşılaşmadan önemli sistem dosyalarını silip, rahatlıkla sistemi kullanılamaz hale getirebilirsiniz. Siz hiçbir engelle karşılaşmadan bunları yapabiliyorsanız, düşünün artık virüslerin Windows'ta neler yapabileceğini...
Linux'daki bu sıkı tutum sayesinde sisteme zarar vermek isteyen zararlı yazılımlar yetki engelini aşamazlar. Bu engeli aşamayan zararlı yazılımlar dizinlerde yayılamazlar, bir faaliyet gösteremezler.
Şimdi kendi kendinize sorabilirsiniz: "Acaba ben root kullanıcısı mıyım? Değilsem nasıl root kullanıcısı olabilirim?" diye. Peşinen söyleyelim, bilgisayarınızın tek kullanıcısı siz olsanız dahi root kullanıcısı siz değilsinizdir. Root kullanıcısı: Kullanıcı adı; root olan ve kullanıcı şifresi; root şifresi olan özel bir kullanıcıdır. Sistemi root kullanıcısı olarak açmanın hiç bir gereği olmadığı gibi bu durum sistemde güvenlik açığına da neden olabilmektedir. Bu yüzden Pardus'ta, root kullanıcısı olarak oturum açmak öntanımlı olarak engellenmiştir.
Nasıl root hakları elde edeceğim?
Eğer root şifresini biliyorsanız istediğiniz her an root yetkileri elde edebilirsiniz.
- Bunun için Konsole isimli uçbirimi çalıştırın (Pardus > Uygulamalar > Sistem > Uçbirim (Konsole))
- su - komutunu girin (dikkat edin su ile tire (-) işareti arasında bir boşluk var). Bu komutu girdiğinizde yönetici (root) parolası sorulacaktır.
- root (yönetici) parolasını girin (siz parolayı girerken, sanki klavyenin tuşları çalışmıyormuş gibi ekranda hiçbir değişiklik olmayacaktır, siz şifrenizi yazıp enter tuşuna basınız). Bu şekilde uçbirimde root hakları elde etmiş oluyoruz.
- dolphin yazıp enter tuşuna basın.
Bu işlemleri yaptığınızda root yetkileri ile donatılmış bir Dolphin penceresi karşınıza gelecektir. Bu pencere üzerinde istediğiniz dizine erişip değişiklikler yapabilirsiniz.
Örnek olarak; xorg.conf isimli sistem dosyasını göz önüne alalım. Normal bir kullanıcı olarak xorg.conf dosyasını düzenleyip değişiklikleri kaydetmek istediğimizde değişiklikler kaydedilmeyecektir. Dosyayı silmek istediğimizde de yine erişimimiz engellenecektir. Dosyaya sağ tıklayıp Özellikler > İzinler yolunu izlediğimizde de değiştirilemeyen pasif seçenekler ile karşılaşırsınız.
Aynı dosyayı birde yukarıda anlattığımız şekilde root yetkileri ile donatılmış bir Dolphin penceresi üzerinden açmayı deneyin. Dosyayı bu şekilde açıp içeriğini değiştirdiğimizde, yaptığımız değişiklikler kaydedilebilecektir. Ayrıca dosyaya sağ tıklayıp Özellikler > İzinler yolunu izlediğinizde daha önceden pasif olan seçeneklerin değiştirilebilir hale geldiklerini görebilirsiniz.
Sorunlu Programı Hayata Döndürmek
Bir program sorun çıkarıp çalışmaz hale geldiğinde çözüm olarak o programı kaldırıp yeninden kurmak aklınıza gelebilir. Ancak bir programın kaldırılıp yeniden kurulması, sorunu çözme adına pek bir şeyi değiştirmediği gibi, bir programın kaldırılması ters bağımlılıklar sebebiyle diğer uygulamalara da zarar verebileceğinden sakıncalı bir işlemdir.
Sorunların önlenmesi ve giderilmesi noktasında sisteminizi güncel tutmanızın büyük önemi vardır. Güncelleme yaparken yalnızca bazı güncellemelerin değil tüm güncellemelerin yüklenmesi önerilmektedir. Sadece bazı paketleri güncellenmesi, çeşitli sorunlara yol açabileceğinden tavsiye edilmez. Ayrıca herhangi bir sebeple güncellemelerin yarıda kesilmesi de çeşitli sorunlara yol açabilmektedir.
Bir program hata verir ya da hiç çalışmaz ise Konsole gibi uçbirimler aracılığıyla sorunun kaynağını öğrenebilirsiniz. Bunun için uçbirimde, sorunlu uygulamanın adını yazıp enter tuşuna basmanız yeterlidir. Neticede uçbirimin vereceği yanıttan bir anlam çıkaramasanız bile, bu yanıtı kopyalayıp Özgürlükİçin forumlarında paylaşarak yardım alabilirsiniz.
Bunun dışında, sisteme yeni bir kullanıcı ekleyip (Sistem Ayarları > Kullanıcı Yöneticisi) o kullanıcı adı ile giriş yaparak sorunlu uygulamanın çalışıp çalışmadığını kontrol edebilirsiniz. Eğer program çalışıyor ise normal kullanıcı adınızla oturum açıp aşağıda belirttiğim dosyaları silerek sorunu çözebilirsiniz.
- Sorunlu program bir KDE programı ise; gizli dosyaları görünür hale getirdikten sonra /home/kullanıcı adınız/.kde4/share/apps dizini içinde sorunlu programın adını taşıyan klasörü bulup siliniz. Ayrıca /home/kullanıcı adınız/.kde4/share/config/ dizini içinde yer alan, adı söz konusu programın adı ile başlayıp sonu rc ile biten ayar dosyasını siliniz.
- KDE programları haricindeki çeşitli programların yapılandırma dosyaları ise /home/kullanıcı adı/ dizini içerisinde yer alan gizli klasörlerde tutulmaktadır. Bu dizinlerde sorunlu programın adını taşıyan klasörü bulup siliniz.
Yalnız bu klasörler, çeşitli programlarda sonradan yaptığınız değişiklikleri, tercihleri barındıran dosyaları içerdiğinden klasörü sildiğinizde bu ayarlarınızı kaybedeceğinizi unutmamalısınız. İsterseniz bu klasörleri silmek yerine kesip bir başka dizine taşıyabilirsiniz, böylece gerekirse klasörü geri yükleyebilirsiniz.
Bunların dışında neler yapılabilir? Konsolda sudo pisi check komutu verilerek sorunlu paketler tespit edilebilir. Sorunlu paketler sudo pisi install --reinstall
komutuyla yeniden kurulabilir. (2)Bu arada eklemekte fayda var; uçbirimde sudo ile başlayan bir komuttan sonra kullanıcı şifrenizi girmeniz istenir. Yetkili kullanıcı (root) girişi yapmak için girilen su - komutundan sonra ise root şifresi istenmektedir.
Dizinler Hakkında Bilgiler
Linux'ta tüm dosya ve dizinler / olarak gösterilen kök dizinden başlayarak dallanıp budaklanırlar. Kök dizin altındaki, sık kullanılan bazı dizinlere değinelim.
/mnt : Windows'tan Pardus'a geçen kullanıcıların sorduğu ilk sorunlardan biri “C, D disklerim nerede ?” sorusudur. Linux'ta sabit disk bölümlerine bu dizin üzerinden erişilmektedir. Yalnız sabit disk bölümleri C, D harfleri ile karşınıza gelmez, Linux'ta sabit disk bölümlerini farklı bir şekilde adlandırılmaktadır (sda1, sda2 gibi)
/media : CD/DVD, USB bellek gibi ortamlara bu dizin üzerinden erişilmektedir.
/home : Bu dizin altında her kullanıcıya ait ayrı bir ev dizini bulunmaktadır. Kullanıcıların, belgelerini depolayabilecekleri bir alan olmanın yanı sıra aynı zamanda kullanıcıların çeşitli uygulamalarda yaptıkları ayarlamaların da kayıt edildiği bir dizindir. Bir başka deyişle bu dizin, Windows'taki Belgelerim ve Documents and Settings klasörlerinin karşılığı niteliğindedir.
Geçmiş Yöneticisi (Sistem Geri Yükleme)
Pardus'un kendine özgü bileşenlerinden Geçmiş Yöneticisi aracı görev bakımından Windows'un Sistem Geri Yükleme aracına benzetilebilir.
Geçmiş Yöneticisi ile, program ekleme/kaldırma yada güncellemelere bağlı olarak ortaya çıkabilen çeşitli sorunları geri alabilirsiniz. Uygulamalar > Sistem > Geçmiş Yöneticisi yolunu izleyerek programı çalıştırabilirsiniz.
Programın arayüzünde yer alan “Yeni Görüntü” düğmesini kullanarak sistemde o anda kurulu olan programların durumunu kaydedebilirsiniz. Tabi Yeni Görüntü düğmesini kullanmasanız bile yaptığınız tüm paket yükleme kaldırma/güncelleme işlemleri geçmiş yöneticisi tarafından kayıt altına alınmaktadır. Yeni Görüntü düğmesinin farkı, paket işlemlerini kaydetmenin yanı sıra paketlerin paket ayar dosyalarını da yedeklemesidir.
Daha olumsuz koşulları göz önüne alarak, yaptığınız bir paket değişikliğinden sonra masaüstüne ulaşamadığınızı farz edelim. Böyle bir durumda yanınızda eğer bir Pardus 2009 CD'si var ise Kurtarma sistemini kullanarak yine paket değişikliklerini kolayca geri alabilirsiniz. Pardus 2009 ile birlikte gelen Kurtarma sistemi özelliği sayesinde, sorunlu paket işlemlerini geri alabilir, Grub önyükleme yazılımını tekrar yükleyebilir, unutulan kullanıcı ya da yönetici şifre ya da şifrelerini kurtarabilirsiniz. Tüm bu işlemler için Pardus 2009 CD'sini sürücüye takın ve bilgisayarı CD'den başlatın, karşınıza gelen ilk ekrandaki “Kurtarma sistemi “seçeneğini kullanarak devam edin.
PiSi’lerin Yedeklenmesi
Özellikle limitli ADSL kullanıcılarının merak edebileceği bir konuya geldi sıra; Paket Yöneticisi aracılığıyla indirip kurduğumuz programların kurulum dosyalarının yedeklenmesi mevzusu.
Öncelikle belirtmek gerekir, Paket Yöneticisi aracılığıyla indirip kurduğumuz programların kurulum dosyaları (yani PiSi dosyaları) varsayılan olarak sabit diskte yedeklenmemektedir. Ancak isterseniz bundan sonra indireceğiniz programların PiSi dosyalarının yedeklenmesini sağlayabilirsiniz. Bunun için Paket Yöneticisi'ni açıp Ayarlar > Paket Yöneticisini Yapılandır > Önbellek yolunu izleyerek PiSi önbelleğini açmanız yeterlidir.
PiSi önbelleğini açtıktan sonra indireceğiniz PiSi’ler artık /var/cache/pisi/packages dizini içinde depo edilecektir. Eğer bir gün Pardus’u kaldırıp yeniden kurmanız gerekirse, yedeğe aldığınız bu PiSi dosyalarını yine aynı dizin içine bırakırsınız. Programları kurmak için ise her zaman olduğu gibi Paket Yöneticisi'ni açıp istediğiniz paketleri işaretleyip “Paketleri Kur” tuşuna basarsınız. Eğer kurmak istediğiniz programın yeni sürümü çıkmış ise sabit diskinizdeki eski PiSi paketi kullanılmayacak, bunun yerine yeni sürümün PiSi paketi İnternet'ten indirilerek yeni paket kurulacaktır.
GRUB Nedir?
GRUB, bir bilgisayarda yüklü bulunan bir ya da birden fazla işletim sisteminin ön yükleme görevini yerine getiren bir ön yükleme yazılımıdır, Pardus CD ile birlikte sisteme kurulmaktadır. Daha açık bir ifadeyle, bilgisayarı her açtığınızda karşınıza gelen işletim sistemi seçme ekranı GRUB'un ta kendisidir.
Eğer bilgisayarınızda hem Windows hem de Pardus kurulu ise GRUB'un yeniden yüklenmesi konusunun bilincinde olmanız gereklidir. Çünkü Windows ve Pardus yüklü bir bilgisayarda Windows'un yeniden kurulması halinde GRUB ön yükleme yazılımı otomatikman Windows tarafından silinecektir. GRUB'un silinmesi halinde açılıştaki işletim sistemi seçme ekranı gelmeyeceğinden doğrudan doğruya Windows açılacaktır.
Windows'un yeniden yüklenmesi durumundan sonra Pardus'a ulaşabilmek için GRUB yazılımını yeniden yüklemeniz gereklidir. Grub'u yeniden yüklemek için bilgisayarı Pardus 2009 CD'si ile açın, karşınıza çıkan ilk ekranda “Kurtarma sistemi” seçeneğine sonraki ekranda “Grub'u tekrar kur” seçeneğine girin.
Kaynakça:
(1)
http://www.whylinuxisbetter.net/index_tr.php?lang=tr(2)
http://www.ozgurlukicin.com/forum/internet/527/?page=1
