Linux nedir ?
Bugün birçok kullanıcı Windows kullanarak bilgisayarla tanıştı ve bilgisayar denilince akllara Windows geldi. Halbuki Linux, uluslararası bir gönüllü ordusu tarafından 1991 yılından bugüne geliştirilmeye devam ediliyor ve sunucu piyasasında büyük ticari başarılara da imza atıyor.Linux, Finlandiyalı bir üniversite öğrencisi olan Linus Torvalds tarafından, daha eski işletim sistemlerinden birisi olan UNIX'den esinlenerek 1991 yılında geliştirilmeye başlanmıştır. Linus halen çekirdek geliştirme ekibindedir. (Yukarıdaki Linus Torvalds bağlantısından geliştirme sürecini okuyabilirsiniz)
Linus, bilgisayarının donanımlarını daha iyi kullanabilmek için bugün Çekirdek (Kernel) adıyla bildiğimiz Linux adında bir program yazdı, daha sonra bu çekirdeği kullanışlı hale getiren pek çok uygulama (özgür yazılımlar) gönüllüler tarafından bu çekirdek ile çalışabilecek hale getirilerek bir işletim sistemi oluşturuldu.
Yani o gördüğümüz pencereler ve pek çok program; çekirdek sayesinde çalışan, Linux için yazılmış uygulamalardır. Çekirdek, birçok donanıma destek veren, bilgisayar ile asıl iletişimi sağlayan, işletim sisteminin temel parçasıdır. Ancak bu çekirdek tek başına bir işletim sistemi olarak düşünülemez. Linux'u masaüstünde kullanılabilir hale getiren, çekirdek etrafında toplanmış özgür yazılımlar topluluğudur.
İlk zamanlarda kullanıcılar kendi işletim sistemlerini kendileri oluşturuyordu, tüm uygulamaların ve çekirdeğin bir arada olduğu hazır kurulabilir dağıtım paketleri yoktu. Sonuçta kullanıcılar Linux (yani çekirdek) kullanan işletim sistemlerine de ayrı bir isim takmak yerine kısaca Linux dedi, daha sonra dağıtımlar ortaya çıktığında da bu gelenek devam etti ve bugün farklı dağıtımlara da kısaca Linux denilmektedir.
Linux dağıtımlarının dört temel parçası vardır;
- Linux Çekirdeği (bir tanedir, çeşitleri yoktur, yeni sürümleri yayınlanır)
- Kabuk (Bash, sh, ksh, csh, tcsh gibi çeşitleri vardır, komut satırından kullanımı sağlar)
- X Sunucu ( X.org projesi grafik ortamı sağlar)
- Masaüstü Ortamı (KDE, XFce, Gnome gibi masaüstü yönetimi sağlar)
Özgür Yazılım nedir?
Özgür Yazılım (Free Software), çoğu zaman Açık Kaynak Kodlu Yazılım (Open Source Software) ile karıştırılıyor. Burada belki de en son söylenecek şeyi en başta söyleyelim : Bütün özgür yazılımlar açık kaynak kodludur ama bütün açık kaynak kodlu yazılımlar özgür yazılım değildir.Yine çok sık karıştırılan bir diğer konuda işin ekonomik boyutu. Özgür yazılım ile kastedilen özgürlük, kullanım hakları ile ilgilidir, ekonomik boyutu ile ilgili değil. Özgür yazılımlar çoğunlukla ücretsiz olsalar da ücretsiz olmak zorunda değildirler yani Özgür Yazılım, Bedava Yazılım değildir.
Özgür yazılım, öncelikle kullanıcısına ardından da üreticisine çeşitli seviyelerde özgürlük sağlar. Bunları sıralarsak :
- Kullanım Özgürlüğü: Bir özgür yazılımı, istediğiniz yerde istediğiniz şekilde kullanmakta özgürsünüz.
- İnceleme Özgürlüğü: Bir özgür yazılımın nasıl işlediğini istediğiniz gibi inceleyip, isterseniz yazılma amacının dışındaki bir ihtiyacınıza uyarlayabilirsiniz. Doğal olarak bunun için kaynak kodların erişilmesine ihtiyaç var.
- Dağıtım Özgürlüğü: Bir özgür yazılımı, istediğiniz şekilde dağıtabilir ve başkalarıyla paylaşabilirsiniz. Bu özgürlüğün içinde ilgili yazılımı satmak da dahildir.
- Değiştirme Özgürlüğü: Bir özgür yazılımın kodlarını istediğiniz gibi değiştirebilirsiniz. Üstelik yaptığınız bu değişiklikleri, başkalarıyla istediğiniz gibi paylaşabilirsiniz (kaynak).
Pardus nedir?
Pardus, TÜBİTAK-UEKAE (Ulusal Elektronik ve Kriptoloji Araştırma Enstitüsü) bünyesinde yürütülen, Linux tabanlı bir işletim sistemi geliştirme projesidir. Pardus projesi 2009 yılına kadar UEKAE'nin öz kaynakları ile finanse edilmiş ve ilk defa 2009 yılında milli bütçeden 3 yıl vade ile kullanılacak kaynak ayrılmıştır. Bugüne kadar Pardus 1.0, 2007, 2008 ve 2009 ana sürümleri çıkartılmıştır.Pardus sisteminde Linux Çekirdeği, öntanımlı olarak da Bash kabuğu ve KDE masaüstü ortamı ile en çok kullanılan özgür yazılımlar bulunmaktadır. Pardus paket depolarında da masaüstü Linux sistemlerinde çok yaygın kullanılan yüzlerce paket, iki tıklama ile kurulmaya hazırdır.
KDE masasütü ortamı, Windows'un asıl görünen yüzü olan pencere sistemi ve masaüstü uygulamalarının karşılığı niteliğindedir. Pardus'ta istenirse KDE yerine ondan daha az sistem kaynağı tüketen, basit ve hızlı Xfce masaüstü ortamı da paket depoları üzerinden indirilip kullanılabilir. Ancak KDE, içinde barındırdığı uygulamaların çeşitliliği ve sağladığı Pardus sistem bütünlüğü nedeniyle diğer masaüstü ortamlarına göre daha gelişmiş özellikler ve kullanım ortamı sunmaktadır. Ayrıca GNOME masaüstü ortamı da gönüllü kullanıcılar tarafından Pardus için paketlenerek paylaşılmaktadır, ancak Pardus projesi Gnome için geliştirme ve hata çözümü desteği vermemektedir.
Pardus'u diğer Linux dağıtımlarından ayıran temel bileşenleri özgün Pardus Projeleri'dir. Bunlar, Pardus ekibi tarafından geliştirilmiştir ve paket yönetimi, çeşitli sistem yönetimi amaçlı uygulama ve teknolojilerdir.
Bash kabuğu ise, Windows'tan tanıdığımız Komut İstemi Penceresi olan MS-DOS'un karşılığı gibi görülebilir. Yani metin tabanlı uygulamalar ile çalışmayı sağlar. Gelişmiş konsol uygulamaları sayesinde en ayrıntılı sistem yönetim işlemleri bile çok kolay ve hızlıca yapılabilir.
Pardus kurulumu
Pardus, Windows'a kurulan bir uygulama değil Windows XP ve Windows Vista gibi bir işletim sistemidir. Pardus, CD görüntüsü (.iso dosyası) olarak dağıtılmaktadır. Kullanıcıların bu görüntü dosyasını internetten indirip doğruluğunu kontrol etmesi, CD'ye yazdırması ve bu CD üzerinden bilgisayarını açması gerekmektedir.Bilgisayar Pardus CD'si ile açıldığında kullanıcıyı YALI adında Pardus kurulum aracı karşılar ve tamamen görsel olarak kolayca kurulum yapılmasını sağlar. Tüm bu indirme, CD'ye yazma ve kurulum süreci Pardus.org.tr ve PardusWiki Kurulum sayfasında ayrıntılı ve görsel olarak belgelenmiştir. Bu belgeleri okumadan kurulum yapmamanız önerilir.
Windows'da bulunan araç ve özelliklerin karşılıkları
Bu bölümde ilk defa Pardus kullanacak bir Windows kullanıcısının alışkanlıklarından yola çıkarak kısa ve teknik bilgi içermeyen bir bilgilendirme ve doğru yönlendirme yapmak hedeflenmiştir. Teknik bilgi ve ayrıntılar başka bir başlık açılarak bağlantı verilmiştir.Masaüstü: Plasma Çalışma Ortamı
Pardus öntanımlı masaüstü olarak KDE kullanmaktadır. Pardus 2009'da KDE4 ile birlikte masaüstü kavramı yerini Plasma çalışma ortamına bırakmıştır. Plasma masaüstünde ev dizini içerisindeki "Masaüstü" dizini içeriği "Dizin Görünümü" adlı bir plasma programcığı ile masaüstünde görüntülenir.Pardus 2008 ve önceki sürümlerde kullanılan KDE3 masaüstü ortamı Windows ile hemen hemen aynıdır. KDE3 masaüstü ortamında masaüstündeki dosyalar kullanıcının ev dizini içerisindeki Desktop dizininde tutulur.
Ayrıca Windows'tan farklı olarak birden çok sanal masaüstü kullanılabilir, Pardus panelindeki "Sayfalayıcı" ile sanal masaüstleri arasında geçiş yapılabilir.
Görev Çubuğu: Panel
Başlat menüsü: Uygulama Başlatma menüsü
Windows'taki Başlat menüsünün Pardus'taki karşılığı Uygulama Başlatma Menüsüdür ve genellikle Pardus menüsü olarak bahsedilir. Pardus'ta öntanımlı menü düzeninden farklı Kickoff ya da Lancelot menü biçimlerini de kullanabilirsiniz; Panel kilidi açıkken uygulama başlatma menüsüne sağ tıklayarak Kickoff menü biçimine geçelebilir, panele "Lancelot Uygulama Çağırıcı" programcığını ekleyerek Lancelot menü biçimini kullanabilirsiniz.Bilgisayarım: Sistem Bilgileri
Windows'daki Bilgisayarım simgesinin işlevsel olarak Pardus'ta tam bir karşılığı yoktur ancak bu işleve en yakın servis Pardus menüsündeki Sistem Bilgileri aracıdır. Bu araç ile sisteminizin genel durumunu ve depolama aygıtlarının kullanım oranlarını görebileceğiniz gibi bu aygıtlara ve ağ komşularına kısa yoldan ulaşmanızı da sağlar.Sistem Bilgilerini açtığınızda depolama aygıtlarının Windows'tan farklı olarak adlandırıldığını göreceksiniz. Bunun nedeni Linux'un aygıt ve ortamları kullanma yönteminin farklı olmasıdır. Farklı olan sadece adlandırma da değildir, program kurulumları ve sistemin çalışması da Windows'dan farklı olduğundan Windows'da alıştığınız tüm dosyalama organizasyonunu unutarak yeni bir sistemi öğrenmeye hazır olmalısınız. Ayrıntılı bilgi için Dosyalama sistemi başlığını inceleyiniz.
Bu araca, Kickoff menü biçimindeyken Pardus > Bilgisayar > Sistem Bilgileri yolu üzerinden ulaşabilirsiniz.
Belgelerim: Ev dizini
Windows'daki Belgelerim'in karşılığı Pardus'da Ev dizini 'dir. Her kullanıcının ev dizini /home dizini altında ayrı bir dizin olarak bulunur ve her kullanıcı sadece kendi ev dizinine yazma yetkisine sahiptir. Kullanıcı ev dizini, kullanıcının tüm belgelerini kaydedebileceği bir alan olarak kullanılabilir. Müzik, resim ve video dosyaları istenirse /home/kullanıcı adı/Belgeler dizini içinde yer alan "Müzik", "Resimler", "Videolar" klasörlerine yerleştirilebilir.Kullanıcı ev dizini Windows'taki Belgelerim dizininden farklı olarak aynı zamanda kullanıcı ayar dosyalarının da barındırıldığı bir dizindir (Windows'taki Document and Settings dizininin karşılığı gibidir). Kullanıcının, çeşitli programlarda yaptığı ayarlamalar, özelleştirmeler kullanıcı ev dizini altında yer alan gizli klasörlerde tutulmaktadır.
Windows Gezgini: Dolphin, Konqueror ve Thunar
Dosya sisteminde gezinti için KDE masaüstünde öntanımlı olarak Dolphin dosya yöneticisi kullanılmaktadır. Pardus 2008 ve önceki sürümlerin ön tanımlı dosya yöneticisi olan Konqueror'da Pardus 2009'da ikinci bir seçenek olarak kullanılabilmektedir. Xfce masaüstünde ise Thunar dosya yöneticisi kullanılmaktadır.Denetim Masası: Sistem Ayarları
Pardus 2008'de ise aynı işlevler için TASMA uygulaması kullanılmaktadır.
Ağ Bağlantıları: Ağ Yöneticisi
Windows'daki Ağ Bağlantıları bölümünün Pardus'ta tam bir karşılığı yoktur. Ancak kablolu ve kablosuz ağ bağlantıları oluşturmak için bir Pardus projesi olan Ağ Yöneticisi, bu bağlantıları sistem çekmecesinden yönetmek için de Ağ Programcığı mevcuttur. Bu konudaki ayrıntılı bilgileri ve görsel rehberleri Ağ ayarları belgesinde bulabilirsiniz.Program Ekle/Kaldır: Paket Yöneticisi
Pardus'ta program kurma ile ilgili daha geniş bilgi için Pardus'ta yazılım kurma sayfasını inceleyiniz.
Windows'ta sıkça kullanılan bazı programların Pardus'taki karşılıklarını öğrenmek için Windows'ta kullanılan bazı programların Pardus eşdeğerleri başlığına bakınız.
Ağ Komşuları: Samba ve Samba payları
Windows'daki Ağ komşuları ile bir Windows ağındaki bilgisayarlara ulaşmak mümkün oluyor ancak Linux sistemler doğal olarak Windows ağ protokollerini desteklemediğinden bunun için ekstra bir yazılım olan Samba kullanılıyor. Samba sayesinde Linux sistemler yerel ağdaki Windows sisitemler tarafından sanki Windows çalışıyormuş gibi algılanıyor. Samba, Windows ağ protokollerinin tüm özelliklerini kullanabilmekte, dosya ve yazıcı paylaşımı imkanı vermektedir.Samba ayarları Sistem Ayarları arayüzünde Gelişmiş sekmesi alında mevcuttur ve bir servis olarak istenildiği zaman Servis Yöneticisi'nden çalıştırılıp durdurulabilmektedir. Samba servisi ağınıza uygun şekilde yapılandırıldıysa ve çalışıyorsa Ağ komşularına ulaşmak için Konqueror'da smb:// adresini görüntülemeniz yeterlidir.
Yazıcı ve Fakslar: Yazıcı Yapılandırması ve CUPS
Windows'daki Yazıcı ve Fakslar bölümünün Pardus'daki karşılığı Sistem Ayarları arayüzündeki Yazıcı Yapılandırması modülüdür. Pardus, 2008 sürümünden itibaren yazıcıları otomatik tanıma özelliğine kavuşmuştur, ancak yine de yazıcınıza ait özel ayarları yapmak veya otomatik tanınmayan yazıcıları kullanabilmek için Yazıcı kurulumu başlığını incelemelisiniz.Linux sistemler yazdırma işlemleri için CUPS yazılımını kullanmaktadır. CUPS sayesinde yazıcılar yerel ağdan da kullanılabilmektedir. Cups ayarlarına ulaşmak için internet tarayıcınızdan http://localhost:631 adresini açmalısınız.
Aygıt Yöneticisi
Windows'daki Aygıt Yöneticisi'nin Linux'ta tam bir karşılığı yoktur. Ancak bir KDE uygulaması olan KDE Bilgi Merkezi tüm donanımları ve sistem kaynaklarını derli toplu şekilde görmenizi sağlayan bir uygulama olarak kullanılabilir.Windows'daki aygıt yöneticisi aynı zamanda aygıt sürücülerinin yüklenmesi için de kullanılmaktadır ancak Linux'ta aygıt sürücülerinin çalışma ve kurulma yöntemleri farklı olduğundan Linux'ta böyle bir görsel arabirim bulunmamaktadır.
Daha geniş bilgi için Donanım nasıl tanıtılır konusuna bakabilirsiniz.
Görev Yöneticisi: Sistem İzleyici
Windows'ta, çalışmakta olan programların listelenmesi, istenilen bir programın sonlandırılıması gibi amaçlar için kullanılan Görev Yöneticisi'nin Pardus'taki karşılığı Sistem İzleyici'dir. Ctrl + Esc tuş bileşimi kullanılarak Sistem İzleyici'nin Sistem Süreçleri bölümüne ulaşılabilir. Ayrıca program sonlandırmak için Sistem İzleyici'yi hiç açmadan "Ctrl + Alt + Esc" tuş bileşimi kullanılarak ortaya çıkan kuru kafa kullanılabilir. Kuru kafa ile herhangi bir pencereye tıklandığında o program anında sonladırılmaktadır.Xfce masaüstünde de daha basit bir görev yöneticisi mevcuttur ve yine Ctrl+Esc' tuş bileşimi ile ulaşılabilir.
Sistem Geri Yükleme
Windows'daki Sistem Geri Yükleme özellğinin Pardus'ta tam bir karşılığı yoktur. Bunun en önemli nedeni Linux sistemlerde Windows'ta olduğu gibi tüm sistem ayarlarının tutulduğu bir Registry dosyasının olmamasıdır. Linux sisteminde her yazılımın kendine has ayar dosyaları farklı yapılarda ve düz metin dosyası biçiminde /etc dizininde bulunur. Kullanıcılara özel ayarlar da her bir kullanıcının ev dizini içerisindeki gizli dosya ve dizinler içerisinde kayıtlıdır.Ancak Windows'un Sistem Geri Yükleme özelliğine benzer şekilde Pardus'un kendine özgü Geçmiş Yöneticisi vardır. Geçmiş Yöneticisi sayesinde Pardus paket yönetim sisteminde (PİSİ) kurulup kaldırılan programların kaydı tutulmakta ve eski bir tarihe dönme imkanı vermektedir. Programa Pardus > Sistem > Geçmiş Yöneticisi yolu üzerinden ulaşabilirsiniz.
Sanal Bellek: Takas Alanı
Windows'daki sanal bellek özelliğinin Pardus'daki karşılığı Takas dosyası kullanıma özelliğidir. Bu özellik Linux sistemlerde Windows sistemlerden çok önce kullanılmaya başlanmış bir özelliktir. Pardus kurulumu sırasında takas alanı için ayrı bir disk bölümünün kullanılması sağlanabilir, eğer ayrı bir bölüm belirtilmezse kurulum yapılan disk bölümünde bir dosya olarak oluşturulacaktır. Ancak henüz kurulumdan sonra takas bölümünün yönetimi için bir grafik arayüz bulunmamaktadır.Takas alanı ihtiyacı RAM bellek boyutu ile doğrudan bağlantılıdır, konuyla ilgili ayrıntlı bilgi için Özgürlükİçin.com 'daki Pardus Ram'ı Nasıl Kullanıyor sayfasına bakınız.
Disk Denetimi
Windows'taki disk hata denetimi uygulamasının Pardus'taki karşılığı fsck komutudur ancak bu işlev için bir grafik arayüz henüz bulunmamaktadır ve sadece ext biçimli bölümler için kullanılabilir. Pardus öntanımlı olarak ext dosyalama biçimini kullanmaktadır, kullanıcı önyükleme menüsündeki "F3-Diski Kurtar" seçeneği ile açılış yaparak Pardus kurulu olan bölümün açılış sırasında denetlenmesini sağlayabilir.Ancak Windows tarafından öntanımlı olarak kullanılan NTFS biçimli bölümler tüm özellikleriyle desteklenmediğinden otomatik denetleme yapılmamaktadır. Hatta bu biçimdeki bölümlerde bir tutarsızlık tespit edildiğinde verilerin güvenliği için erişime izin verilmez. Bu konuda NTFS bölümlere erişim sorunları başlığını incelemelisiniz.
Disk Yönetimi: KDE Disk Bölümü Yöneticisi
Windows'daki disk yönetimi aracının Pardus'daki KDE Disk Bölümü Yöneticisi uygulamasıdır.Windows, disk bölümlerinin hepsinin açılışta otomatik olarak kullanılmasını sağlamaktadır. Pardus'ta ise bu durum seçimliktir, istenirse bazı disk bölümleri kullanıcı ilek erişimi sağlayana kadar çalştırılmaz. Bu seçenekler Disk Yöneticisi aracı ile ayarlanmaktadır. Daha geniş bilgi için disk bölümlerini bağlama konusuna bakınız.
Pardus 2008'de disk yönetimi için kullanılan GParted uygulamasını Pardus 2009'da Paket Yöneticisi aracılığıyla kurup kullanabilirsiniz.
Disk Birleştirme
Windows'taki disk birleştirme uygulamasının Pardus'ta bir karşılığı bulunmamaktadır, çünkü buna gerek yoktur. Pardus öntanımlı olarak ext dosyalama biçimini kullanmaktadır, bu bölümlerdeki dosyalar Windows'ta kullanılan NTFS veya FAT gibi biçimlerden farklı bir dağılımla kaydedildiğinden parçalanma daha kayıt sırasında önlenmiş veya en aza indirilmiştir.Anti-Virüs Yazılımı: ClamAV
Virüsler de diğer Windows programları gibi Linux sistemlerde çalışmazlar/çalıştırılamazlar. Linux için yazılmış olan birkaç virüsün de en başta Linux'un teknik yapısından olmak üzere çeşitli teknik nedenlerle sistemler arasında yayılarak çoğalması mümkün değildir. Bu nedenle masaüstü Linux sistemleri korumak için Anti-Virüs yazılımlarına ihtiyaç yoktur. Kısacası virüs konusunu unutabilirsiniz, bu konuda endişelenmenize gerek yoktur.Ancak Windows virüslerinin yayılmasını önlemek için sunucu Linux sistemlerde antivirüs yazılımları kullanılmaktadır. Bu amaçla en yaygın kullanılan yazılım ClamAV'dır. ClamAV'ı grafik ortamda kullanabilmek için Pardus 2009'da ClamTk'yı, Pardus 2008'deyse KlamAV'ı Paket Yöneticisi üzerinden kurabilirsiniz.
Güvenlik Duvarı
Windows sistemlerde kullanılan güvenlik duvarı uygulamasının Pardus'daki karşılığı Pardus Güvenlik Duvarı Yöneticisi'dir. Bu araca, Sistem Ayarları arayüzü üzerinden ulaşılabilirsiniz.Pardus 2008'de ise Ağ Yöneticisi veya Tasma üzerinden ulaşabilirsiniz.
Hizmetler: Servis Yöneticisi
Windows'taki hizmetlerin Linux sistemlerdeki karşılığı servislerdir. Pardus'un kendine özgü Servis Yöneticisi aracı ile servislerin çalışması kontrol edilebilirsiniz. Ayrıca Servis Yöneticisi için yazılan Sistem Servisleri programcığı aracılığıyla servisleri masaüstünden hızlıca kontrol edebilirsiniz.Güncelleme
Pardus sistemi Paket Yöneticisi'nde bulunan güncel paketler bölümündeki tüm paketlerin kurulması ile güncellenmektedir. Windows'tan farklı olarak güncelleme ile sadece sistem programları değil güncellemesi bulunan tüm programlar da yeni sürümlerine veya derlemelerine yükseltilir.Ara sürümlere güncelleme ile yükseltme yapılabilir, ana sürümler arasındaki yükseltmelerin nasıl yapılacağı ise yeni sürümlerin kurulum belgelerinde bulunmaktadır.
Windows'da bulunmayan, ilk defa karşılaşılacak araçlar ve özellikler
Dosyalama Sistemi
Linux'ta dosya sistemi hiyerarşisi ve çeşitli dizinler hakkında daha fazla bilgi edinmek için NASIL:Dosyalar ve dizinler maddesine bakınız.
Komutlar ve konsol kullanımı
Bir masaüstü Linux dağıtımı olan Pardus'ta günlük kullanım için komutlar ve konsol uygulamalarının kullanılmasına ve bilinmesine gerek yoktur. Ancak aşağıdaki gibi bazı durumlarda konsol uygulamaları tercih edilebilir ya da ihtyaç duyulabilir;- Grafik arabirimden pek çok yeri tıklayarak yapılabilecek bir işlemin belki tek bir komutu çalıştırmakla yapılabilecek olması
- Yazılımlarda oluşan bazı hataların tespiti
- Henüz grafik arabirimde yönetim arayüzü bulunmayan işlevler ve ayarlamalar
- Bazı teknik bilgilerin öğrenilmesi
Yönetici Kullanıcı (root) ve Normal Kullanıcı
Windows'taki yönetici kullanıcı olan Administrator'un Linux'daki karşılığı Root kullanıcısıdır. Ancak Linux'un yetkilendirme sistemi farklı olduğundan root kullanıcısı ile diğer kullanıcılar arasındaki yetki farkı Windows'dakinden daha büyüktür.Linux sistemi, esinlendiği Unix gibi çok kullanıcılı bir sistem olarak geliştirilmiştir. Bir Linux, aynı anda yüzlerce kullanıcı tarafından kullanılabilir ve bu kullanıcıların hiçbirisi bir diğerinin belge ve ayarlarına ulaşamadığı gibi hiçbir sistem kaynağına da izinsiz erişemez. Çünkü program ekleme/kaldırma, ağ bağlantısı kurma/ bağlantıyı kesme, disk bölümlerini bağlama gibi sistem ayarlarındaki her türlü değişiklik tüm kullanıcıları etkileyecektir. Bu nedenle sisteme sınırsız erişim hakkı olan tek kullanıcı root kullanıcısıdır.
Masaüstü Linux sistemler her ne kadar bu kadar çok kullanıcıyı hedeflemiyor ve bu imkanları pek kullanmıyor olsa da güvenlik açısından bu erişim güvenlik politikası aynen uygulanmaktadır.
Pardus kurulumu sırasında kullanıcıya sorulan Yönetici Parolası, root kullanıcısına ait paroladır ve asla unutulmamalıdır. Normal kullanıcılara da yönetici yetkileri verebilirsiniz, bu durum güvenlik açısından riskli olsa da tek kullanıcılı bir masaüstü sistemde işinizi kolaylaştırabilir.
Pardus'ta yetkili kullanıcı hakları elde etmek için oturumun (root) olarak açılmasına gerek yoktur. Zaten Root olarak oturumun açılması, bazı sakıncalar barındırıyor olması nedeniyle varsayılan olarak engellenmiştir. Root hakları elde etmek için root parolasını biliyor olmanız yeterlidir.
- Konsolda bir programı root hakları ile çalıştırmak için komutun başına sudo eklemeniz yeterlidir. Örneğin sudo
Ardından root parolası girilerek tekrar enter tuşuna basılır (root parolası girilirken yazdıklarınız ekrana yansımaz, bu normaldir).
- Birden çok komutu yetkili kullanıcı haklarıyla çalıştırmak için; su komutu verlip enter tuşuna basılır. Bu işlemleri yaptığınızda konsolda kullanıcı adınızın önünde yer alan $ işareti # şekline dönüşecektir. Bu # işareti, sizin root hakları elde ettiğinizi ifade eder.
- Pardus 2009'da masaüstünde root hakları ile Dolphin penceresi açmak için konsolda root hakları elde ettikten sonra dolphin komutunu vermeniz yeterlidir.
Önyükleme Sistemi (GRUB)
İşletim sistemlerini başlatmak için kullanılan küçük programlara Önyükleyici denilmektedir. Bu programlar bilgisayar açıldığında işletim sisteminden önce çalıştırılarak ayarlandığı şekilde bir menü görüntüleyerek seçilen işletim sistemini açmaya çalışır. Eğer birden çok işletim sistemi kurulacaksa önyükleme yazılımının uygun şekilde ayarlanması gerekmektedir.Windows'ta da önyükleyici mevcuttur ancak bu önyükleyici sadece Windows sistemleri açabilmekte ve bazı kısıtlamaları bulunmaktadır. Bu nedenle Pardus için kullanılamamaktadır. Pardus diğer pek çok Linux dağıtımında da kullanılan Grub adında bir önyükleme programı kullanmaktadır ve Pardus kurulumunda önyükleyicinin nasıl ayarlanacağına dair bir seçenek bulunur.
Pardus'ta grub menüsü ayarlarını değiştirmek için Tasma'daki Açılış Yöneticisi uygulamasını kullanabilirsiniz.
Önyükleme ve Grub konusundaki daha geniş bilgiye Önyükleme Sistemi (Grub) bölümünden ulaşabilirsiniz.
İpuçları
Bu bölümde yeni Pardus kullanıcısına yol gösterecek başlıklar bulunmaktadır.Pardus'da donanımlar nasıl tanıtılır?
Linux sistemlerde programların donanım kaynaklarını kullanmasını Linux Çekirdeği - Kernel (Bkz: Linux nedir?) sağladığından prensip olarak tüm aygıt sürücülerinin de çekirdeğe eklenmesi gerekmektedir. Bu işlem teknik bilgi gerektirdiğinden masaüstü kullanıcıları tarafından yapılması zor ve riskli bir işlemdir. Çeşitli nedenlerle çekirdeğe eklenmesi doğru olmayan ekran kartı sürücüleri gibi sürücüler ise sisteme özel olarak paketlenerek Paket Yöneticisi tarafından kurulması sağlanmıştır.Geliştiriciler çekirdeği Pardus için hazırlarken yaygın kullanılan aygıtların sürücülerini çekirdeğe eklemektedirler, yani genellikle kurulum ile tüm donanımlarınızın otomatik olarak tanınmış olması beklenir. Bazı donanım sürücüleri de (ekran kartı - bazı web kameraları - bazı ağ kartları gibi) Paket yöneticisinden kurulabilir.
KDE Bilgi Merkezi Uygulamasıyla donanımların üreticileri tarafından sağlanan marka/model bilgilerini öğrenebilirsiniz. Bunun için donanımlarınızın sürücülerinin yüklenmiş olmasına gerek yoktur.
Ancak donanımınız tanınmamış ise ve sürücüsü paket yöneticisinde de yoksa http://hata.pardus.org.tr adresinden bir hata raporu açarak geliştiricilerden bu aygıtın sürücüsünün Pardus'a eklenmesini talep etmelisiniz.
Donanımlar ile birlikte verilen Windows sürücüleri Windows için yazıldıklarından Pardus gibi Linux temelli işletim sistemlerinde kullanılamazlar. Bunun bir istisnası bazı kablosuz ağ kartlarıdır, bu kartlar Windows sürücülerinin sağladığı bilgiler sayesinde Ndiswrapper yazılımı ile Pardus'ta kullanılabilmektedir.
Bazı üreticiler ise Linux için sürücü yazılımları hazırlamaktadır, bu sürücülerin nasıl kurulacağı konusunda Pardus Kullanıcıları e-posta listesindeki tecrübeli Pardus kullanıcılarından yardım alabilirsiniz.
Bazı donanımların ise tüm fonksiyonları çalışmayabilir veya bazı fonksiyonlarını kullanabilmek için bazı ayarlamalar yapmak gerekebilir. Böyle bir durumda Donanım sayfasından daha önce bu donanımı kullanmış bir kullanıcının tecrübelerine göz atmak faydalı olabilir.
Ekran kartının grafik hızlandırma özelliklerini kullanan uygulamaların (örneğin üç boyutlu oyunlar, Compiz Fuison gibi araçlar) verimli çalışabilmesi için ise ekran kartı sürücünüzün 3B özelliğinin kullanılabilir olması gereklidir. Bunun için ekran kartınıza uygun sürücü paketini kurmanız gerekir. Ayrıntılı bilgi için Ekran kartı sayfasına bakınız.
Dosya uzantıları
Windows'ta standart olarak bir dosya uzantısı en fazla üç karakterdir. Pardus'ta ise böyle bir kısıtlama yoktur.Windows'tan alışılagelen uzantılara sahip ses, video, resim, ofis, arşivleme ve diğer dosyaları Pardus'ta kullanmaya devam edebilirsiniz.
Ofis dosyalarının uzantılarını biraz detaylandırmak gerekir. Microsoft Office ile oluşturulan (.doc, .docx, .xls, .xlsx, .ppt, .pptx, .pps, .ppsx) dosyaları Pardus'ta OpenOffice.org ile açabilir, düzenleyebilir yine aynı biçimlerde kayıt yapabilirsiniz. OpenOffice.org uygulamaları asıl olarak OpenDocument adı verilen, kullanımı gün geçtikçe yaygınlaşan özgür dosya standardını kullanmaktadır. Bunlar;
OpenOffice.Org Kelime İşlemci: .odt - (Microsoft Word biçimleri olan .doc ve .docx'in karşılığı)OpenOffice.org ile Microsoft Office dosyaları açıp kullanabilirsiniz ancak Microsoft Office'in 2007 SP2 öncesindeki sürümleri, OpenOffice'in kullandığı OpenDocument biçimini desteklememektedir. Eğer OpenOffice'de hazırladığınız belgeleri Microsoft Office'in 2007 SP2 öncesindeki sürümlerinde açmanız gerekiyorsa çalışmalarınızı OpenOffice'de Microsoft Office biçimlerinde (.doc, .xls, .ppt gibi) kaydetmeniz gerekmektedir.
OpenOffice.Org Hesap Tablosu : .ods - (Microsoft Excel biçimleri olan .xls ve .xlsx'in karşılığı)
OpenOffice.Org Sunu : .odp - (Microsoft PowerPoint biçimleri olan .ppt, .pps, .pptx, .ppsx'in karşılığı)
OpenOffice.Org Veritabanı : .odb - (Microsoft Access biçimleri olan .mdb ve .mdpx'in karşılığı)
Windows'ta yaygın olarak kullanılmakta olan (.zip) ve (.rar) arşivleme biçimlerini de Pardus kullanabiliriz. Pardus'ta bunların yanı sıra (tar.gz), (gz), (bz2) gibi başka dosya arşivleme biçimleriyle de karşılaşmanız muhtemeldir.
Peki, Windows'ta kullanılan standart sıkışmamış resim dosyası olan .bmp için durum nedir? Elbette bu biçimi de Pardus'ta kullanabilirsiniz ama bunun Pardus'ta asıl karşılığının (.xpm) olduğunu göreceksiniz.
Windows'ta kullanılan sıkışmamış ses dosyaları olan (.wav) dosyaları gibi Pardus'da (.au) dosyaları da aynı iş için kullanılır. Tabi (.wav) dosyaları yine Pardus'ta kullanılabilir.
Peki Windows'ta birçok program kurulurken sistemin içinde olan (.dll) dosyaları gibi dosyalar Pardus'ta yok mu? (.dll) dosyaları yapısı gereği Windows'a özgü kütüphane dosyalarıdır. Pardus'ta ise (.so) dosyaları bu amaçla kullanılan dosyalardır.
Windows'ta birçok programın yapılandırma için kullanmış olduğu (.inf) dosyalarında yine Windows'un bir dosya biçimidir. Pardus'ta bunun yerine aynı iş için (.conf) dosyaları kullanılır.
Biraz da dosya sistemlerinden bahsedelim. Windows FAT ve NTFS gibi dosya sistemlerini kullanarak verileri sabit diske yazarken, Pardus güncel olarak [EXT3] ve [EXT4] dosya sistemlerini kullanmaktadır. Bununla birlikte Pardus'ta NTFS ya da FAT biçimli sabit disk bölümlerinize erişebilir ve bu bölümlere dosya kaydedebilirsiniz.
Windows'ta kullanılan bazı programların Pardus eşdeğerleri nelerdir?
Windows'ta kullandığımız birçok programın Pardus'ta büyük ihtimalle bir veya daha çok karşılığı vardır. En belirginlerini yazacak olursak;| Açıklama | Windows | Pardus | |
|---|---|---|---|
| Sistem araçları | Dosya Yöneticisi |
| |
| Program yükleme / kaldırma |
| ||
| Sistem Yönetimi |
| ||
| Çalışan görevlerin bilgisi |
| ||
| İnternet uygulamaları | |||
| Gezinti araçları |
| ||
| E-posta istemcisi |
| ||
| Haber okuma araçları |
| ||
| Sohbet ve iletişim araçları |
| ||
| İndirme yöneticileri |
| ||
| Ofis uygulamaları | |||
| Ofis paketleri |
|
| |
| PDF görüntüleme |
| ||
| Belge tarama |
| ||
| Çokluortam uygulamaları | |||
| Video izleme |
| ||
| Video düzenleme |
| ||
| Ses uygulamaları |
| ||
| CD/DVD yazma |
| ||
| Grafik uygulamaları | |||
| Grafik düzenleme |
|
Dış bağlantılar
- Hakan ARIN'ın bu bölüme kaynak olan yazısı
- Pratik Pardus Bilgileri (Özgürlükİçin)
- Linux neden daha iyidir?
- Linux İlk Sorulan Sorular (e-kitap)
http://tr.pardus-wiki.org/Ana_Sayfa?title=Ana_sayfa
sayfasından alınmıştır.
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder